Fundamenty współczesnego rozumienia idei rozwoju zrównoważonego. Część II – Szczyt Ziemi 1992
 |
| Fotografia: Grupowe zdjęcie przywódców światowych podczas Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro, autor: Michos Tzovaras |
Źródło: United
Nations Conference on Environment and Development, Rio de Janeiro, Brazil, 3-14 June 1992, United
Nations, https://www.un.org/en/conferences/environment/rio1992
(18.09.2023)
Konferencja ONZ ds. Środowiska i
Rozwoju (z ang. The United Nations Conference on Environment and Development
– UNCED) szerzej znana jako Szczyt Ziemi odbyła się w dniach 3 – 14
czerwca 1992 roku w Rio de Janeiro. Drugie co do wielkości miasto Brazylii
gościło wówczas przywódców politycznych, dyplomatów, naukowców, przedstawicieli
organizacji pozarządowych oraz mediów reprezentujących łącznie 179 krajów.
Wydarzenie, które zorganizowano z okazji 20. rocznicy Konferencji
Sztokholmskiej (Szwecja, 1972 r.)[1]
dotyczyło wpływu działalności człowieka w sferze społeczno-gospodarczej na
funkcjonowanie środowiska naturalnego[2].
Konferencja w Rio de Janeiro
wyraźnie ukazała wzajemne powiązania różnych aspektów społecznych,
ekonomicznych i środowiskowych. Wskazała na fakt, iż osiągnięcie sukcesu w
jednej dziedzinie zawsze wymaga podejmowania działań w innych sektorach, aby zachować
rozwój w dłuższej perspektywie. Głównym celem wydarzenia o charakterze
globalnym było stworzenie obszernej agendy, opracowanie nowych koncepcji oraz
międzynarodowej strategii dotyczącej działań w sferze środowiska i rozwoju. Podjęte
wówczas inicjatywy miały z założenia pomóc w kształtowaniu międzynarodowej
współpracy oraz polityki rozwoju XXI wieku[3].
Podczas konferencji podkreślono wagę i znaczenie ochrony środowiska w kontekście globalnym, co zaowocowało ustanowieniem dokumentów zalecających uwzględnianie tej kwestii w polityce społeczno-gospodarczej państw uczestniczących w wydarzeniu. W toku dyskusji przyjęto akty o różnorodnym charakterze, zarówno deklaratywnym, jak i obligatoryjnym, co było szczególnie istotne dla rozwinięcia koncepcji zrównoważonego rozwoju. Kluczowym dokumentem zaliczanym do pierwszej grupy była Deklaracja z Rio w sprawie środowiska i rozwoju. Stanowił on jedyny dokument podpisany przez wszystkie państwa uczestniczące w konferencji[4]. W deklaracji zawarto 27 zasad (Tabela 1.) dotyczących polityki rozwoju i środowiska, które poszczególne państwa powinny uwzględniać w sferze społecznej, gospodarczej, naukowej oraz prawnej, kierując się zasadą solidarności międzypokoleniowej[5].
Tabela 1. 27 zasad zawartych
w Deklaracji z Rio w sprawie środowiska i rozwoju
|
Nr |
Treść |
|
1. |
Istoty ludzkie
stanowią centrum zainteresowania w procesie trwałego i zrównoważonego
rozwoju. Mają prawo do zdrowego oraz twórczego życia w harmonii z przyrodą. |
|
2. |
Państwa na
podstawie Karty Narodów Zjednoczonych i prawa międzynarodowego mają suwerenne
prawo do korzystania ze swoich zasobów naturalnych, stosownie do ich własnej
polityki dotyczącej środowiska i rozwoju, oraz są odpowiedzialne za
zapewnienie, że działalność prowadzona zgodnie z ich prawem lub pod ich
kontrolą nie spowoduje zniszczeń środowiska naturalnego innych państw lub
obszarów, znajdujących się poza zasięgiem wewnętrznych uregulowań prawnych
państw prowadzących daną działalność. |
|
3. |
Prawo do rozwoju musi
być egzekwowane tak, aby sprawiedliwie uwzględniać rozwojowe i środowiskowe
potrzeby obecnych i przyszłych pokoleń. |
|
4. |
Do
osiągnięcia trwałego i zrównoważonego rozwoju, konieczne jest, aby ochrona
środowiska stanowiła nierozłączną część procesów rozwojowych i nie była
rozpatrywana oddzielnie od nich. |
|
5. |
Wszystkie państwa i
wszyscy ludzie powinni współpracować przy realizacji zasadniczego zadania,
jakim jest wykorzenienie ubóstwa — co jest niezbędne do zapewnienia trwałego
i zrównoważonego rozwoju oraz do zmniejszenia różnic w poziomie życia
większości ludzi na świecie — i dążyć do zaspokojenia ich potrzeb. |
|
6. |
Międzynarodowe
działania dotyczące środowiska i rozwoju powinny uwzględniać interesy i
potrzeby wszystkich państw. Ze względu na wyjątkową sytuację państw
rozwijających się, szczególnie tych najmniej rozwiniętych oraz najbardziej
podatnych na zagrożenia środowiska, ich potrzebom będzie nadane
pierwszeństwo. |
|
7. |
Państwa powinny współpracować
w duchu ogólnoświatowego partnerstwa w celu zachowania i ochrony ekosystemu
Ziemi oraz przywracania jego zdrowia i integralności. Ze względu na różny
udział w zniszczeniu środowiska naturalnego na Ziemi, państwa ponoszą za jego
stan wspólną, ale zróżnicowaną odpowiedzialność. Państwa rozwinięte
potwierdzają swoją odpowiedzialność, którą ponoszą w międzynarodowym dążeniu
do osiągnięcia trwałego i zrównoważonego rozwoju ze względu na wagę, jaką ich
społeczeństwa przykładają do stanu środowiska oraz ze względu na możliwości
technologiczne i środki finansowe, którymi dysponują. |
|
8. |
Aby
osiągnąć trwały i zrównoważony rozwój oraz poprawę jakości życia wszystkich
ludzi, państwa powinny ograniczyć bądź wyeliminować modele produkcji lub
konsumpcji zakłócające ten rozwój oraz promować odpowiednią politykę
demograficzną. |
|
9. |
Państwa powinny
współpracować w celu zwiększenia swoich wewnętrznych możliwości budowania
podstaw trwałego i zrównoważonego rozwoju, pogłębiając naukową wiedzę w tym
zakresie przez wymianę naukową i techniczną oraz przez usprawnienie procesów
rozwoju, przystosowania, rozprzestrzeniania i transferu technologii,
włączając w to nowe technologie i innowacje. |
|
10. |
Zagadnienia
środowiskowe są na każdym poziomie najlepiej rozwiązywane przy udziale
wszystkich zainteresowanych obywateli. Na poziomie państwa każdy obywatel
powinien mieć zapewniony odpowiedni dostęp do informacji dotyczącej
środowiska, która jest w posiadaniu władzy publicznej. Dotyczy to informacji
o niebezpiecznych substancjach i o niebezpiecznej działalności w rejonie
zamieszkiwania społeczności, jak również możliwości uczestniczenia
społeczeństwa w procesie podejmowania decyzji. Państwa powinny to ułatwić,
jak również zwiększyć świadomość społeczeństwa przez stworzenie szerokiego
dostępu do informacji. Powinien zostać zapewniony efektywny i rzeczywisty
dostęp do prawnych i administracyjnych środków w tym zakresie, włączając w to
środki kompensujące i zaradcze. |
|
11. |
Państwa powinny
wprowadzać skuteczne prawa środowiskowe. Standardy środowiskowe, cele i
priorytety w zarządzaniu powinny odzwierciedlać środowiskowe i rozwojowe
potrzeby, w celu zaspokojenia których mają być stosowane. Standardy przyjęte
w niektórych państwach mogą być nieodpowiednie do stosowania w innych
państwach, zwłaszcza rozwijających się, powodując ekonomicznie i społecznie
nieuzasadnione koszty. |
|
12. |
Państwa
powinny współpracować w celu promowania wspierającego otwartego
międzynarodowego systemu ekonomicznego — co mogłoby prowadzić do wzrostu gospodarczego
i osiągnięcia trwałego i zrównoważonego rozwoju we wszystkich państwach — a
także w celu lepszego rozwiązywania problemów degradacji środowiska. Polityka
handlowa uwzględniająca cele środowiskowe nie powinna stanowić środków
samowolnej i bezprawnej dyskryminacji bądź ukrytych ograniczeń w
międzynarodowym handlu. Należy unikać jednostronnych działań, zajmujących się
wyzwaniami środowiskowymi, jeżeli są one poza zasięgiem działania systemu
prawnego kraju importującego. Środowiskowe działania zajmujące się
transgranicznymi i globalnymi problemami środowiska powinny, w takim stopniu,
jak to możliwe, opierać się na międzynarodowym porozumieniu. |
|
13. |
Państwa powinny
rozszerzać swoje wewnętrzne przepisy prawne, uwzględniając odpowiedzialność
za zanieczyszczenie środowiska i wypłatę odszkodowań dla ofiar tego
zanieczyszczenia bądź innego rodzaju zniszczenia środowiska. Państwa powinny
także prowadzić w szybszy i bardziej zdeterminowany sposób współpracę w celu
wypracowania międzynarodowego prawa przewidującego odpowiedzialność i
odszkodowania za niekorzystne efekty zniszczeń środowiska, spowodowane
działalnością w obrębie ich systemu prawnego, bądź obowiązek usuwania szkód
na obszarach nie objętych ich jurysdykcją. |
|
14. |
Państwa
powinny efektywnie współdziałać w sprzeciwianiu się i zapobieganiu
transferowi do innych państw skutków działalności bądź substancji
powodujących poważne zniszczenie środowiska lub szkodliwych dla ludzkiego
zdrowia. |
|
15. |
Wszystkie państwa
powinny szeroko stosować działania zapobiegawcze dotyczące ochrony
środowiska, mając na uwadze ich własne możliwości w tym zakresie. Tam, gdzie
występuje zagrożenie poważnymi lub nieodwracalnymi zmianami w środowisku,
brak co do tego całkowitej, naukowej pewności nie może być powodem opóźnienia
efektywnych działań, których realizacja zapobiegałaby degradacji środowiska. |
|
16. |
Państwa
muszą dołożyć wszelkich starań, aby promować internalizację kosztów naprawy
środowiska oraz użycie instrumentów ekonomicznych, zgodnie z zasadą:
zanieczyszczający ponosi wszelkie koszty zanieczyszczeń, mając na uwadze
interes publiczny oraz unikanie zakłócenia międzynarodowego handlu i procesu
inwestowania. |
|
17. |
Ocena oddziaływania na
środowisko, jako wewnętrzny instrument kontroli, musi być wykonywana dla tych
zamierzonych działań, co do których można się spodziewać, że będą miały
znacząco niekorzystny wpływ na środowisko i których realizacja wymaga
podjęcia decyzji przez kompetentne organy władzy. |
|
18. |
Państwa
powinny natychmiast powiadomić inne państwa o jakiejkolwiek katastrofie lub
innych zdarzeniach wymagających natychmiastowego działania, co do których
można się spodziewać, że mogą spowodować nagłe i szkodliwe zmiany w
środowisku tych właśnie państw. Międzynarodowa wspólnota powinna skierować
wszelkie wysiłki, aby pomóc państwom dotkniętym nieszczęściem. |
|
19. |
Państwa powinny
zapewnić wczesne powiadomienie potencjalnie zagrożonych państw i odpowiednią
aktualną informację na temat wydarzeń, które mogą mieć w znaczący sposób
niekorzystne transgraniczne oddziaływanie. Powinny także konsultować się z
tymi państwami we wczesnej fazie zagrożenia i w dobrej wierze. |
|
20. |
Kobiety
odgrywają żywotną rolę w zarządzaniu środowiskiem i w jego rozwoju. Stąd też
ich pełny udział w działaniach w tym zakresie jest ważnym aspektem
osiągnięcia trwałego i zrównoważonego rozwoju. |
|
21. |
Twórczość, ideały i
odwaga młodych świata powinna zostać zmobilizowana do rozwijania światowego
partnerstwa, co pomoże osiągnąć trwały i zrównoważony rozwój oraz zapewnić
lepszą przyszłość dla wszystkich. |
|
22. |
Ludność
tubylcza i ich wspólnoty, a także inne wspólnoty lokalne odgrywają znaczącą
rolę w zarządzaniu środowiskiem i w jego rozwoju, ze względu na swoje
doświadczenie i tradycję. Państwa powinny uznać i właściwie wspierać
tożsamość, kulturę i zainteresowania wspólnot oraz umożliwić im efektywny
udział w osiąganiu trwałego i zrównoważonego rozwoju. |
|
23. |
Środowisko i zasoby
naturalne należące do ludzi uciskanych, znajdujących się pod jakąkolwiek
dominacją bądź okupacją, powinny być chronione. |
|
24. |
Działania
wojenne są nieodłącznie związane z niszczeniem warunków do trwałego i
zrównoważonego rozwoju. Dlatego też państwa powinny respektować
międzynarodowe prawo, które zapewnia ochronę środowiska w czasie zbrojnego
konfliktu, oraz powinny współpracować przy jego dalszym rozwoju tam, gdzie to
jest konieczne. |
|
25. |
Pokój, rozwój i
ochrona środowiska są współzależne i niepodzielne. |
|
26. |
Państwa
powinny rozwiązać wszystkie swoje spory środowiskowe w sposób pokojowy i za
pomocą środków zgodnych z Kartą Narodów Zjednoczonych. |
|
27. |
Państwa
i społeczeństwa powinny współpracować w dobrej wierze, w duchu partnerstwa
przy wypełnianiu zasad zawartych w tej Deklaracji i zmierzać do dalszego
rozszerzania prawa międzynarodowego w zakresie osiągania trwałego i zrównoważonego
rozwoju. |
Źródło: Zob. Deklaracja z Rio w sprawie środowiska i rozwoju, http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/inne/1992.html oraz https://unfccc.int/files/essential_background/background_publications_htmlpdf/application/pdf/conveng.pdf (18.09.2023)
Kolejnym dokumentem o charakterze deklaratywnym
wyznaczającym drogę do zrównoważonego rozwoju na poziomie globalnym,
regionalnym oraz lokalnym, była Agenda 21[6]. Jest to program
implementowania działań mających na celu harmonizację postępu społeczno-gospodarczego
z poszanowaniem środowiska naturalnego. Zwraca uwagę przede wszystkim na
konieczność transformacji państw uprzemysłowionych w sferach: polityki, gospodarki,
energetyki, komunikacji, rolnictwa oraz handlu, poprzez wsparcie zasad zrównoważonego
rozwoju[7].
 |
| Rysunek 1. Okładka dokumentu Agenda 21 |
Źródło: Stustainable Development Goals Knowledge Plaform Agenda 21, UNCED, Brasil 1992, https://sustainabledevelopment.un.org/outcomedocuments/agenda21 (20.09.2023)
Natomiast dokumentem o charakterze obligatoryjnym była Ramowa konwencja w sprawie zmian klimatu (ang. United Nations Framework Convention on Climate Change)[8]. Stanowiła ona umowę wiążącą prawnie i została podpisana przez 154 państwa uczestniczące w konferencji. Zatwierdzono w niej zasady współpracy międzynarodowej mającej na celu redukcję emisji gazów cieplarnianych. Był to pierwszy dokument, w którym społeczność międzynarodowa, reprezentowana przez państwa sygnatariuszy konwencji, zobowiązała się do podejmowania działań w kierunku zmniejszenia negatywnego wpływu ludzkiej działalności na środowisko.
Największy wpływ na koncepcję zrównoważonego rozwoju, jej upowszechnienie oraz wprowadzenie do powszechnej świadomości ma niewątpliwie Organizacja Narodów Zjednoczonych. Prace związane z wprowadzeniem w życie założeń idei na arenie międzynarodowej podejmowane są w głównej mierze przez fora ONZ. W kolejnym poście zostanie przedstawiona krótka ewolucja podejścia do omawianego zagadnienia w toku jego pięćdziesięcioletniej historii, w odniesieniu do działalności wspomnianej organizacji.
Komentarze